Stryszawa

STRYSZAWA

Miejscowość leżąca na wysokości od 380 do 807 m n.p.m w dolinie potoku Stryszawka, pod pasmem Jałowieckim w Beskidzie Wysokim, ciągnąca się przez prawie 10 km w dolinie potoku Stryszawka od Suchej Beskidzkiej aż pod szczyt Jałowca (1111 m n.p.m.) w Beskidzie Wysokim. 

Pierwsza wzmianka o Stryszawie pochodzi z 1480r. a jej początkiem był przysiółek Roztoki usytuowany pod Jałowcem. Od I połowy XVI wieku Stryszawa należała do właściciela majątku suskiego - Stanisława Słupskiego. W roku 1553 przeszła pod władzę Kaspra Castiglione - złotnika królowej Bony, który ożenił się z córką Stanisława - Magdaleną Słupską. Była ważnym wołoskim środkiem pasterskim i jednocześnie stanowiła siedzibę wołoskiego wojewody. 

Od roku 1530 mieszkańcy Stryszawy należeli do odległej parafii Mucharz. Jednak w roku 1581 przyłączono ją do parafii Zembrzyce, a w XIX wieku - Stryszawa już należała do parafii Sucha. 

Warto wspomnieć o stryszawskiej hucie żelaza, która należała do największych w Galicji. Jednak pod naporem konkurencji austriackich hut - została zamknięta w roku 1886. Już w wieku XIX, gmina Stryszawa słynęła ze swoich drewnianych wyrobów, które przekształciły się w zabawki. Do dziś jej mieszkańcy trudnią się chałupniczo produkcją drobnych przedmiotów z drewna, a także od połowy XIX w. - zabawek. 

Sama Stryszawa zasłynęła i słynie z wyrobu drewnianych ptaszków. Obecnie tradycja naszych przodków jest utrzymywana w Warsztatach Twórczych - działających w ramach Beskidzkiego Centrum Zabawkarstwa Ludowego. 

Z uwagi na swoje malownicze położenie sama miejscowość stanowi zaplecze wypadowe na pasma Beskidu Średniego (Żurawnica) i Wysokiego (Pasmo Jałowieckie). 

Wędrując po Stryszawie możemy natknąć się na małą architekturę sakralną: murowane kapliczki z XIX wieku, czy też figury przydrożne (dwie znich przedstawiają Chrystusa Frasobliwego z lat 1725 i 1728. 

Ze Stryszawy pochodził Władysław Front - kamieniarz, betoniarz i malarz - samouk; to on umieścił klamry na Akademickiej Perci Królowej Beskidów - na Babiej Górze. 


Skąd się wzięła nazwa Stryszawa?

Poszukiwanie informacji na temat pochodzenia nazwy Stryszawa było bardzo owocne. Niemniej jak się okazało istnieje duża rozbieżność w możliwym pochodzeniu tej nazwy i jest ona wyjaśniana na różne sposoby. W tej sytuacji konieczna stała się weryfikacja zgromadzonych danych i określenie, która z wersji jest najbardziej prawdopodobna. W "Słowniku etymologicznym nazw miejscowości PRL" Stanisława Rosponda możemy przeczytać: "Jej pierwotna forma brzmiała Stroiszowa ewentualnie Strojszowa (1338 r. Stroyssowa). Była to własność Stroisza, tj. nazwa dzierżawcza, porównaj nazwę osobową Strój z 1275 r (1105 r), podobna nazwa Stryszowa k. Wieliczki". Słownik nazwę tą wywodzi jest od właściciela wsi - Stroisza. Ta wersja byłaby bardzo prawdopodobna. Wiemy jednak, iż Stryszawa powstała ok. 1480 roku, a daty jakie pojawiają się przy tym haśle znacznie wyprzedzają założenie wsi. Wydaję się więc, że w tym opisie autor pomylił się, a własnością niejakiego Stroisza była założona znacznie wcześniej osada nieopodal Wieliczki. 

Dość często nazwę Stryszawa wywodzi się od wszechpanującej w górskich terenach biedy. Liche i nieurodzajne ziemie w dolinach dawały kiepskie plony, długie zimy sprawiały, że życie nie było łatwe, a na przednówku często do wielu domostw zaglądał głód. Być może to wpłynęło na nazwę miejscowości. W języku staropolskim Stryszem nazywano biedną, ubogą wioskę. Ta wersja pochodzenia nazwy Stryszawa wydaje się bardziej prawdopodobna od wywodów Stanisława Responda. 

Pochodzenie nazwy Stryszawa wyjaśnił również autor "Chronografii albo dziejopisu żywieckiego" Andrzej Komoniecki. W jego kronice pod rokiem 1714 znajdujemy taki opis: "A to Państwo Suskie te rzeki oblewają: naprzód Strzeszowa albo Stryszawa, która przez to Państwo płynie, od stryszów podczas zimy często tam będących i na brzegi lodów wypierających jest nazwana, a ta wypada i nurtem swoim wybiega z źdródła spod góry Jałowca do wsi Stryszawy, od której [rzeki] też ta wieś Stryszawa nazwana jest." Dla Komonieckiego strysze to nie uboga wieś, a kawały lodu, które zimą pokrywają przepływającą przez wieś rzekę. Pojęcie strysz możemy utożsamić z śryżem, którym dziś określa się wolnopływający po wodzie lód, mogący się spiętrzać na rzece powodując wylanie wody: "...od stryszów podczas zimy często tam będących i na brzegi lodów wypierających jest nazwana..." Kronika Komonieckiego jest bardzo wiarygodnym źródłem historycznym. Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że wyjaśnił on niemal bezbłędnie nazwy większości wsi, gór i rzek Żywiecczyzny, to jego opis jest najwiarygodniejszym wyjaśnieniem pochodzenia nazwy Stryszawa. 

Zastanowić się jeszcze można czy coś łączy nazwy Stryszawa i Stryszów. Jak głosi tradycja nazwę Stryszów wywodzi się od słowa strychacz, czyli ceglarz. Miejscowość słynęła bowiem dawniej z licznych cegielni i wyrobów garncarskich. Tego wywodu do wyjaśnienia nazwy Stryszawa odnieść nie można. Lecz tu mała ciekawostka - Stryszów założyli Słupscy, ci sami, którzy byli właścicielami Stryszawy. Czy te nazwy mają ze sobą coś wspólnego? Pozostawimy to jako niewyjaśnioną zagadkę.